donderdag 23 februari 2017 / NRC / uit de serie Broken Manual © Alec Soth

Fotografie / Interview Alec Soth

'Ik maak portretten van echte mensen'

Hij was eigenlijk een beetje teleurgesteld. Niemand had ernaar gevraagd. Toen de Amerikaanse fotograaf Alec Soth naar Antwerpen vloog dacht hij: iedereen wil natuurlijk weten wat ik van Trump vind. ‘Geen woord! Ik was verbaasd: hoe kan je er níét naar vragen. Ik heb vaak de neiging Amerika te verdedigen als ik in Europa ben. Het is zo veel meer dan het clichébeeld van Walmart en McDonald’s. Ik heb veel empathie met het land, ik hou van de mensen. Maar dat idee staat nu op de tocht. Heb ik het dan al die tijd verkeerd gezien? Dacht ik dat het land beter was dan het is? Natuurlijk: er is verdeeldheid en ontevredenheid. Ik sluit mijn ogen niet voor de economische problemen. Maar hoe dít kon gebeuren, ik begrijp het gewoon niet. Ik ben nog steeds in shock.’

Hoe dít, Trump, kon gebeuren, ik begrijp het gewoon niet. Ik ben nog steeds in shock

De Amerikaanse fotograaf Alec Soth (1969) – gympen, spijkerbroek, grijze hoodie, zwarte baard – is in Antwerpen voor het inrichten en de opening van zijn tentoonstelling Gathered Leaves in het FOMU. Als er iemand is die Amerika door en door kent, dan hij. Soth (speek uit als in both) woont al zijn hele leven in de Midwest, in Minnesota, en wordt gezien als een van de belangrijkste hedendaagse chroniqueurs van Amerika’s sociale en geografische landschap. Zijn werk is geworteld in de traditie van de on-the-road-fotografie zoals we die kennen van Walker Evans, Robert Frank en Stephen Shore en weerspiegelt de wanderlust die zo groots wordt geëtaleerd in Amerikaanse literatuur en films, van Huckleberry Finn tot Easy Rider en Kerouacs On the Road.

 

In de tentoonstelling zijn vier series te zien; het resultaat van de intensieve reizen die Soth maakte over een periode van ruim tien jaar. Met Sleeping by the Mississippi (2004), foto’s van een reis langs de bijna 4.000 kilometer lange, mythische rivier, toonde hij voor het eerst waar zijn kracht ligt: namelijk in het vermogen om een lyrische, poëtische blik te combineren met een documentaire benadering. En in het opbouwen van een dromerig narratief: Soth wisselt zijn adembenemende portretten van voornamelijk de onderklasse van Amerika af met interieurs en landschappen en creëert zo een sfeer van melancholie en verstilling. Het maakt hem een dichter met beelden, veel meer dan een documentaire fotograaf pur sang, en de serie – oorspronkelijk alleen uitgebracht in boekvorm - leverde hem een lidmaatschap op bij fotopersbureau Magnum.

Soth is een dichter met beelden, veel meer dan een documentaire fotograaf pur sang

In zijn volgende serie Niagara (2006), ‘een plek voor spectaculaire zelfmoorden en goedkope huwelijksreizen’, richtte hij zijn lens op stellen die in het kitscherige decor van de watervallen hopen op een gelukkige toekomst samen – en combineerde die portretten met foto’s van ordinaire motels en soms hartverscheurende liefdesbrieven: ‘Als ik een fijn appartement zou hebben en een fatsoenlijke baan en jij zou je happy voelen […], zou je dan weer naar huis komen?’

 

Soth: ‘Ik weet dat mijn werk in Europa soms wordt gezien als kritiek op Amerika, omdat ik voornamelijk focus op degenen die, hoe zal ik het formuleren, laag op het economische spectrum zitten. Maar zo is het niet bedoeld. Ik bewonder fotografen die sociale en politieke issues tackelen, maar dat is niet wat ik doe.’ Veel meer dan over de maatschappij, zegt Soth, gaat zijn werk over hemzelf: ‘Mississippi werd vooral gedreven door mijn eigen verlangen naar reizen en avontuur, Niagara was mijn onderzoek naar liefde en wat dat betekent voor mensen. Ik volg een intuïtief pad door de wereld en zoek naar een soort van diepe, bezielde menselijkheid in mijn portretten. Ik laat me daarbij leiden door mijn gevoel, niet door een ideologie of een politieke agenda.’

Ik volg een intuïtief pad door de wereld en zoek naar een soort van diepe, bezielde menselijkheid

Alhoewel in het meeste van Soth’s werk een droefheid heerst, kan Broken Manual (2010) wel gezien worden als zijn meest donkere serie. We zien einzelgängers; monniken, kluizenaars en survivalisten die de maatschappij de rug toekeerden en in de diepe bossen of droge woestijn hun eenzame onderkomens hebben gecreëerd. ‘Laat ik maar zeggen dat het mijn midlife-crisis was. Ik had het helemaal gehad met fotografie. Ik wilde geen mensen meer portretteren, me het liefst terugtrekken in een grot en me afsluiten van de wereld. Weet je: ik maak portretten van échte mensen, met échte levens. En vervolgens komt zo’n foto in een boek, of aan de muur van een museum. De geportretteerden fungeren als metaforen, een portret vertelt nooit hun hele verhaal. Dat is de essentie van fotografie, ik weet het – een verstild moment in de tijd. Maar ik gebruik deze mensen, voor mijn kunst. En daar heb ik moeite mee. Hoeveel last ik daarvan heb, wisselt van tijd tot tijd.’

Alhoewel hij voor Broken Manual in eerste instantie geen portretten wilde maken, merkte hij dat de serie daardoor kracht miste. Hij besloot de mannen in de bossen daarom op grote afstand te fotograferen – als een compromis.

 

Soth vond de connectie met de maatschappij en daarmee de lol in fotografie weer terug in Songbook, (2014), waarin hij pogingen vastlegde van mensen om zich met elkaar verbinden, op scholen, in sociale clubjes en supermarkten. ‘Ik werd onder andere geïnspireerd door Bowling Alone, het boek over het uit elkaar vallen van de Amerikaanse gemeenschap, en besloot in een tijd dat mensen individualistischer worden en social media het echte contact vervangt, te laten zien hoe mensen toch proberen zich met elkaar te verbinden’. Al zie je in de foto’s – het blijft wel Soth, de melancholische dichter – dat dat soms niet helemaal meevalt.

Ik wil terug naar de essentie van fotografie. Ik kijk naar licht en wat dat doet met een vorm

Gathered Leaves is voor mij het einde van een hoofdstuk. Ik heb nul interesse om nu foto’s te gaan maken van het Trump-tijdperk; de onenigheid in een verdeeld land, ontevreden mensen. Ik wil me richten op schoonheid, de verbondenheid die ik zelf nu heel sterk voel met mensen en met mijn omgeving. Iets dergelijks past waarschijnlijk helemaal niet in deze tijd, waarin het land op zijn kop staat. Je moet het ook niet zien als een reactie op deze tijd. Het is gewoon waar ik nu behoefte aan heb. Ik denk niet aan een project van jaren, geen narratief. Ik wil terug naar de essentie van fotografie. Ik kijk naar licht en wat dat doet met een vorm. Zie het als een heel tactiel, fysiek iets. Fotograferen hoe de zon op iemands gezicht valt, bijvoorbeeld.’

 

Alec Soth, Gathered Leaves, t/m 4 juni in het FOMU Antwerpen Naast de series Sleeping by the Mississippi (2004), Niagara (2006), Broken Manual (2010) en Songbook, (2014) is in de expositie ook de documentaire Somewhere to disappear (2011, 58 minuten) te zien, over de totstandkoming van Broken Manual.