Fotografie / Annaleen Louwes
Zij zijn niet zo anders dan wij
Toen Dr. Hugh W. Diamond tussen 1848 en 1858 als psychiater was aangesteld op de vrouwenafdeling van het Surrey County Lunatic Asylum in het Britse Surrey, ging hij ervan uit dat hij zijn patiënten kon onderbrengen in objectieve categorieën. Hij zocht naar tekenen van gekte – melancholie, depressie, alcoholisme – in hun houding en gezicht en fotografeerde hen in geruite gestichtsjurken terwijl ze afwezig in het niets staren of als bange vogeltjes de lens inkijken. Vergelijk deze allereerste foto’s van psychiatrische patiënten, bijeengebracht in het boek The Face of Madness, eens met de foto’s die Annaleen Louwes (1959) nu exposeert in het Dolhuys in Haarlem, en zie hoe de beeldvorming over geesteszieken in die afgelopen anderhalve eeuw veranderd is.
‘In Residence’ tussen patiënten
Louwes werkte in 2015 drie maanden als artist in residence in het Kings County Hospital Center in Brooklyn, New York en fotografeerde daar de mensen die er een dagprogramma volgden. Mannen en vrouwen, voornamelijk Afro-Afrikaans, wat voor haar als blanke fotograaf een extra barrière opwierp, die ze oploste door een aantal beelden in kleurnegatief af te drukken. Daardoor wordt namelijk de huidskleur van zowel zwarte als blanke mensen blauw en daarmee een neutrale factor.
Die technische ingreep is esthetisch fraai, maar wat meer indruk maakt is de ontwapenende intimiteit van de serie. Niemand fotografeert op zo’n ontroerende wijze liggende mensen als Louwes – we zagen het eerder al in de foto’s die ze maakte van Ko Moreau (2001) en de serie Restless Studies Den Dolder (2003, ook over psychiatrische patiënten). In Black and white and (some) kind of blue, or I only want to be happy zien we een oudere man, Alphonso K., op bed liggen terwijl zijn ene hand zachtjes rust op zijn knie en de andere zijn slapende hoofd, ogen gesloten, ondersteunt – een portret van grote kwetsbaarheid.
Krachtige mannen
Ook imponerend zijn de vijf grote kleurenportretten van mannen die zo’n kracht uitstralen dat je je afvraagt wat zij toch in dat County Hospital te zoeken hebben.
Terwijl Diamond in de negentiende eeuw op zoek ging naar de verschillen tussen patiënt en degene die alleen al door het niet hebben van een ziekte autoriteit geniet, benadrukt Louwes het humane aspect. Ze gaat zoek naar kwetsbaarheid én kracht, en laat daarmee zien dat ‘zij’ niet zo anders zijn dan ‘wij’, en dat de grens tussen normaal en niet normaal vaak helemaal niet zo duidelijk is als wij willen geloven.
Annaleen Louwes, Black and white and (some) kind of blue, or I only want to be happy. T/m 15 oktober in Het Dolhuys, Haarlem.