Fotografie / NRC 50 jaar: Annabel Oosteweeghel
‘Hoe kon ik racisme in het voetbal in beeld brengen met alleen portretten?’
Het was best een ingewikkelde opdracht, zegt fotograaf Annabel Oosteweeghel (50). „Mij was gevraagd portretten te maken bij een moeilijk en pijnlijk thema: racisme in het voetbal. Maar hoe doe je dat: het niet-zichtbare zichtbaar maken? Hoe kon ik dit serieuze onderwerp in beeld brengen met alleen de portretten van die sportmensen?”
In oktober 2019 begonnen NRC-journalisten Bram Endedijk, Enzo van Steenbergen en Danielle Pinedo een onderzoek naar racisme in het Nederlandse voetbal. Aanleiding was de EK-kwalificatiewedstrijd tussen Engeland en Bulgarije, die werd verstoord door racistische spreekkoren en door Bulgaarse supporters die de Hitlergroet brachten. De Engelse coach gaf na de wedstrijd aan dat ‘zijn jongens’ helaas wel vaker te maken hadden met racisme. Hoe zit dat eigenlijk in Nederland, vroeg NRC zich af, en informeerde bij voetballers, trainers en officials naar hun ervaringen. Het thema werd al snel nog urgenter toen een maand later de wedstrijd FC Den Bosch-Excelsior tijdelijk werd stilgelegd, nadat Excelsior-spits Mendes Moreira racistisch werd bejegend door fans van FC Den Bosch en ook in Nederland de emoties hoog oplaaiden.
Bij een van de vele artikelen die NRC naar aanleiding van dit onderzoek publiceerde, maakte Oosteweeghel elf portretten bij een aantal interviews. Ze bouwde haar mobiele studiootje op in de clubhuizen van Ajax, PSV en Heracles Almelo, en in een kleedkamer, twee bij drie meter, zonder ramen, in Cuijk. Ook kwam ze bij sporters thuis; op driehoogachter in Amsterdam-West, maar ook in een „dure witte villa met een vette auto ervoor en een groot hek dat openschoof”.
Ik zet de voetballers letterlijk en figuurlijk in het licht
De bijzonderste locatie was een piepkleine nagelsalon in de Rotterdamse wijk Feijenoord. „Ik dacht: ik heb het vast verkeerd begrepen, heb ik op deze plek een afspraak met Brian Tevreden? Brian kwam een tijdje later binnenlopen, met zijn kind en zijn vrouw, die hier haar nagels liet doen. We hebben alles aan de kant geschoven, de klanten en de stylistes stonden echt tegen de muren geplakt. In alle hectiek was Brian vriendelijk en relaxed. Het is een intense foto geworden, best bijzonder gezien de omstandigheden.”
Speciaal was ook de ontmoeting met Andre Onana – Oosteweeghels negenjarige zoontje mocht die dag mee. Hij had het thuis wel honderd keer geoefend: ‘Mister, can I have your signature please.’ En de juf van zijn klas gaf een wit T-shirt en een watervaste stift mee voor haar vierjarige zoontje, die enorm fan is van de Ajax-keeper. „Superaardig dat Onana daar niet moeilijk over deed.”
Ze fotografeerde de mannen en één vrouw, allen tegen eenzelfde bruine achtergrond. “Iemand met een donkere huid wordt vaak zwart genoemd. Dat klopt niet voor mijn gevoel. Zelf zeg ik altijd donker. De huidskleur kent allerlei schakeringen, van licht getint tot diepbruin. Dat komt mooi uit tegen die bruine achtergrond.”
Oosteweeghel wilde in haar portretten laten zien dat het „allemaal superkrachtige mensen zijn, het zijn tenslotte topsporters. Maar ze worden gediscrimineerd vanwege hun huidskleur. Die mix van trots en power aan de ene kant, en die pijn of boosheid aan de andere kant – die wilde ik naar voren halen.”
Hoe ging zij, als blanke, blonde vrouw, de connectie aan? „Ik vroeg ze naar hun ervaringen en vertelde ook over mijn moeder, die half-Indonesisch is. Het onderwerp is me niet geheel vreemd. En ik toon oprecht interesse, ook al is de tijd maar kort. Ik probeer een sfeer van vertrouwen te creëren waarin zij zich kunnen ontspannen, spreek mijn waardering uit. Ik zet ze letterlijk en figuurlijk in het licht. En dan is er altijd wel ergens dat magic moment waarop er ineens iets gebeurt in dat gezicht. Een oogopslag, een blik. En dan druk ik af.”